Wielkie otwarcie Fortu Borek – filii Centrum Kultury Podgórza

Kiedy ponad 10 lat temu zapadła decyzja o rewitalizacji Fortu Borek, wszyscy mieli świadomość, że to wyjątkowe wyzwanie nie tylko ze względów finansowych. Zależało nam na tym, żeby z jednej strony zachować unikatowy, forteczny charakter tego miejsca, a z drugiej sprawić, żeby był to obiekt, który – pełniąc swoje nowe, kulturalne funkcje – sprosta współczesnym wymaganiom i w pełni odpowie na potrzeby lokalnej społeczności oraz turystów. Jestem przekonany, że osiągnęliśmy ten cel i jest to wspólny sukces wszystkich osób, instytucji i podmiotów zaangażowanych w to wyjątkowe przedsięwzięcie. Z wielką radością zapraszam więc na wielkie otwarcie Fortu Borek – mówi Jacek Majchrowski, Prezydent Miasta Krakowa.

Fort główny, artyleryjski 52 „Borek” powstał w II połowie XIX w. jako element umocnień Twierdzy Kraków. Obiekt ten do lat 50. XX w. pełnił funkcje wojskowe. Potem mieściły się tu m.in. zakład przetwórczy czy skład budowlany, aż finalnie niszczał on przez lata jako pustostan. Odrestaurowany (w latach 2013-2022) wysiłkiem Zarządu Budynków Komunalnych w Krakowie – z funduszy europejskich (Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Małopolskiego), Gminy Miejskiej Kraków i Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków Krakowa – teraz będzie pełnił funkcje kulturalne. Swoją siedzibę będzie tu miała nowa filia Centrum Kultury Podgórza (która zastąpi Klub Kliny, funkcjonujący dotychczas przy ul. bpa A. Małysiaka 1) oraz Ośrodek Kultury Biblioteka Polskiej Piosenki.

Rewitalizacja zdewastowanego fortu była ogromnym przedsięwzięciem konserwatorskim i budowalnym. Przed nami stoi natomiast inne zadanie – chcemy, by nowa filia Centrum Kultury Podgórza tętniła życiem, stała się miejscem integracji dla lokalnej społeczności i ważnym punktem na turystycznej mapie naszego miasta, jako element szlaku turystycznego Twierdzy Kraków. Jestem przekonana, że tak właśnie będzie, bo mamy do dyspozycji unikatowy, nowocześnie wyposażony obiekt. Ofertę nowej filii Centrum Kultury Podgórza, która się tutaj mieści, będziemy poszerzać, wsłuchując się w potrzeby i w oczekiwania mieszkańców tej części Krakowa i wspólnie z nimi – mówi Anna Grabowska, Dyrektor Centrum Kultury Podgórza.

Dzień pierwszy – z historią w tle

Nowa filia Centrum Kultury Podgórza zainauguruje swoją działalność w ostatnią sobotę lipca (30.07.2022). Uroczyste otwarcie z udziałem zaproszonych gości (przedstawicieli władz lokalnych oraz podmiotów zaangażowanych w rewitalizację Fortu Borek) odbędzie się o godz. 12.00. Wezmą w nim również udział członkowie grupy rekonstrukcyjnej, dzięki którym nawiążemy do czasów świetności Fortu Borek jako unikatowego obiektu militarnego monarchii austro-węgierskiej oraz do jego przejścia pod polskie dowództwo. W powietrze wzbije się również wyjątkowy balon – w symboliczny sposób łączący nietuzinkowe losy XIX-wiecznego fortu artyleryjskiego 52 „Borek” (nawiązanie do balonu Wenus) z nowym rozdziałem w historii tego obiektu, jaki będą pisać krakowianie i goście odwiedzający funkcjonujące tu nowo otwarte centrum kultury.

Tego dnia (do godz. 17.00) będzie również można odwiedzić punkt werbunkowy do Legionów Polskich (dokładnie taki jak te działające w latach 1914-1917) i wstąpić w szeregi legionistów, otrzymując przy tym pamiątkową kartę wcielenia do Wojska Legionowego. Miłośnicy starych pocztówek powinni natomiast skorzystać z usług „Legionowej Poczty Polowej” i wysłać w świat nietuzinkową kartkę z epoki. Będzie również okazja, by zobaczyć jak w minionych wiekach funkcjonowały dwa kluczowe dla działań wojennych miejsca – czyli szpital polowy (w programie m.in. pokaz opatrywania ran i prezentacja sprzętu szpitalnego) oraz kuchnia polowa. W tej ostatniej będzie można spróbować sztandarowej pozycji z wojskowego menu, czyli grochówki. Nie zabraknie również wystawy sprzętu polowego oraz pokazu mody „La belle époque” – z przełomu XIX i XX w.

Ważnym punktem programu będzie również wykład dr. Krzysztofa Wielgusa – specjalisty od zespołów fortecznych, zaangażowanego w prace rewitalizacyjno-konserwatorskie w Forcie Borek – który przybliży słuchaczom pełne niespodzianek losy fortu głównego artyleryjskiego 52 „Borek” oraz proces jego „transformacji” (godz. 14.00).

– Fort 52 „Borek”, element Twierdzy Kraków, jest jednym z najbardziej niezwykłych zabytków inżynierii w Polsce i całej Europie Środkowo-Wschodniej. Wielowymiarowa i wielonarodowa historia obiektu, jego niezwykły układ i wartość, jako zabytku inżynierii, architektury i techniki, przyczyniły się do odwrócenia jego smutnych powojennych losów. Akcja ratowania zabytku, podjęta z inicjatywy samorządu lokalnego i środowisk naukowych Krakowa nabrała tempa w 2012 r. Teraz, 10 lat później fort jest jedną z pierwszych w Polsce ukończonych realizacji zintegrowanej inwestycji konserwatorskiej – równoczesnego ratowania, rewaloryzacji i adaptacji budowli fortecznej i otaczającej ją zieleni – wyjaśnia dr Wielgus.

Poza wątkami odnoszącymi się do przeszłości będzie też kluczowy element nawiązujący do współczesnej, nowej funkcji Fortu, czyli zajęcia pokazowe z oferty Fortu Borek – filii Centrum Kultury Podgórza na sezon 2022/2023 (w godz. 12.30-16.30). Maluchy (dzieci w wieku 0-3 lata) z opiekunami zaprosimy do udziału w zajęciach multisensorycznych oraz umuzykalniających. Starszym dzieciom i młodzieży zaproponujemy m.in. warsztaty plastyczne, modelarskie i wokalne oraz pokaz baletowy. Dla dorosłych i seniorów przygotowaliśmy z kolei zajęcia ruchowe (zumba i pilates). Udział we wszystkie zajęciach pokazowych będzie bezpłatny, natomiast ze względów organizacyjnych wprowadzone zostaną wcześniejsze zapisy internetowe (od 18.07/poniedziałek na stronie borek.ckpodgorza.pl). Więcej o zajęciach pokazowych tutaj. Pierwszy dzień wspólnego świętowania zakończymy potańcówką z Ośrodkiem Kultury Biblioteka Polskiej Piosenki, w rytm największych przebojów polskiej muzyki rozrywkowej.

Niedziela w piknikowej atmosferze

Drugiego dnia (31 lipca/niedziela) zaprosimy krakowian i gości na „Piknik w Forcie Borek”. W godz. 13.00-16.45 będzie można zwiedzić fort z przewodnikiem i odkryć ciekawostki związane z jego historią (zwiedzanie w grupach po maks. 20 osób, czas trwania: ok. 45 minut). Ze względów organizacyjnych będą obowiązywały wcześniejsze zapisy internetowe (od 18.07/poniedziałek na stronie borek.ckpodgorza.pl) na konkretne godziny. Jak na piknik przystało nie zabraknie również animacji dla dzieci (w godz. 13.00-19.00). Będą m.in. uwielbiane przez najmłodszych dmuchańce, puszczanie ogromnych mydlanych baniek, czy malowanie twarzy. Na wszystkich, którzy będą chcieli zrobić sobie zabawne, pamiątkowe zdjęcie będzie też czekać fotobudka. Z myślą o najmłodszej widowni zostanie również wystawiony spektakl teatralny o zagadkowym tytule „Pan Antenka i srebrny kubraczek” (godz. 14.00). Bogata historia fortu i jego lokalizacja sprawiły, że w programie Wielkiego otwarcia Fortu Borek nie mogło zabraknąć gry terenowej. Do udziału we wspólnej plenerowej zabawie - zatytułowanej „Na tropie tajemniczego F52” zapraszamy całe rodziny (godz. 15.00-16.30). A na finał wspólnego, dwudniowego świętowania proponujemy koncert „Słowiańska krew” (godz. 17.00). Zespół  Słowianki zagra m.in. takie polskie hity jak „Czerwone korale”, „Bałkanica” czy „Prawy do lewego”.

Udział we wszystkich aktywnościach w ramach wielkiego otwarcia Fortu Borek (30-31.07.2022) jest bezpłatny.

Nowocześnie i kompleksowo

Zrewitalizowany, zabytkowy budynek Fortu Borek z funkcjonalnymi, ciekawie zaaranżowanymi i nowocześnie wyposażonymi salami zajęciowymi (o łącznej powierzchni niemal 600 m2) pozwala na realizację bogatej oferty kulturalno-edukacyjnej dla wszystkich grup wiekowych. Wśród pomieszczeń Fortu Borek przeznaczonych na działalność kulturalno-edukacyjną, znajduje się nowoczesna sala widowiskowa dla ponad 100 osób – przystosowana do organizowania koncertów, recitali, spektakli teatralnych (z możliwością ich transmitowania online), pełna kolorów, zabawek i pomocy dydaktycznych sala malucha, sala ruchowa z lustrami dla zajęć tanecznych i fitness oraz sala edukacyjna muzealno-ekspozycyjna. Na piętrze zlokalizowane są również: sala muzyczna – przeznaczona do zajęć wokalnych i lekcji gry na instrumentach, sala edukacyjna –  gdzie będą orgaznizowane zajęcia z języków obcych, minikonferencje, wykłady i inne spotkania oraz sala plastyczna. We wnętrzach Fortu Borek została ponadto zlokalizowana kawiarnia. Obiekt jest także dostosowany do potrzeb osób z niepełnosprawnościami ruchowymi – m.in. wejście główne jest pozbawione przeszkód architektonicznych, a budynek jest wyposażony w windę. Wyjątkowa – nowoczesna i funkcjonalna, a jednocześnie zachowująca historyczny charakter budynku – aranżacja wnętrz jest wynikiem współpracy Centrum Kultury Podgórza z biurem architektonicznym URBA Architects Sp. z o.o.

W ofercie kulturalno-edukacyjnej nowej filii Centrum Kultury Podgórza na sezon 2022/2023 (który ruszy od września br.) każdy znajdzie coś dla siebie – od malucha po seniora. Najmłodsi z opiekunami zostaną zaproszeni na spotkania Klub Rodziców – cykliczne zajęcia ogólnorozwojowe, animacyjne, umuzykalniające dla rodziców/opiekunów z dziećmi w wieku do 3 lat. Wśród propozycji przygotowanych dla starszych dzieci i młodzieży znajdą się m.in. zajęcia plastyczne, taneczne (np. balet, taniec współczesny) oraz muzyczne (lekcjach gry na instrumentach, nauka śpiewu). Zdolności artystyczne będzie można rozwijać także na warsztatach teatralnych. Wśród zajęć edukacyjnych młodzi-zdolni znajdą m.in. warsztaty robotyki oraz warsztaty chemiczne.  Zdolności artystyczne i zmysł przestrzenny pomogą również rozwijać warsztaty dla młodych konstruktorów oraz warsztaty krawieckie.

Nie mniej ciekawie przedstawia się pakiet zajęć dla dorosłych i seniorów. Znalazły się w nim m.in.: nauka śpiewu oraz gry na instrumentach, ceramika, czy warsztaty rękodzieła. W kategorii „zajęcia rekreacyjne i taneczne” można będzie wybrać m.in.: taniec towarzyski, Balet Body, zumbę, latino solo, czy pilates dla kręgosłupa. Poza stałymi zajęciami w Forcie Borek będą również organizowane liczne wydarzenia kulturalne, m.in. koncerty, spektakle, wystawy oraz cykle spotkań.

Szczegółowe informacje dotyczące oferty zajęciowej Fortu Borek oraz zapisów będą dostępne niebawem na stronie internetowej filii.

Od fortu artyleryjskiego do centrum kultury

Fort artyleryjski nr 52 „Borek”, zbudowany w latach 1884–1886 na południowej linii obrony, pełnił rolę głównego obiektu broniącego traktu wiedeńskiego (obecnie ul. Zakopiańska) oraz pobliskiej linii kolejowej. Współpracował z dwoma mniejszymi sąsiednimi fortami pancernymi – nr 52a „Jugowice” („Łapianka”) i 52½ „Skotniki”. Jest jedynym w Twierdzy Kraków fortem dwuwałowym, z niższym zewnętrznym wałem piechoty i wyższym wewnętrznym wałem artylerii oraz rozbudowaną podziemną komunikacją poziomą i pionową. W forcie zastosowano też szereg elementów zapożyczonych z różnych szkół fortyfikacyjnych. Projekt rewitalizacji zakładał adaptację na cele działalności kulturalnej (siedziba filii Centrum Kultury Podgórza oraz Ośrodka Kultury Biblioteka Polskiej Piosenki), wraz z rewitalizacją zieleni fortecznej i stworzeniem ścieżki dydaktycznej przeznaczonej do zwiedzania.

Łączny koszt inwestycji wyniósł ponad 24 mln zł, w tym prawie 10 mln pochodziło ze źródeł zewnętrznych – z funduszy unijnych (Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Małopolskiego) oraz ze środków Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków Krakowa. Prace realizowane przez Zarząd Budynków Komunalnych w Krakowie objęły obszar wewnątrz fosy (budynek koszar, zapole, wał artylerii, wał piechoty). Równolegle, na zewnątrz fosy, była prowadzona przez Zarząd Zieleni Miejskiej w Krakowie inwestycja związana z utworzeniem parku przy Forcie Borek, który został otwarty 20 czerwca 2022 r.

30.07.2022 R. /SOBOTA/ 

godz. 12.00-17.00 | „Z historią w tle”
• oficjalne otwarcie
• punkt werbunkowy do Legionów Polskich (inscenizacja historyczna)
• szpital, kuchnia polowa oraz wystawa sprzętu polowego
• godz. 13.00 i 15.00 | pokaz mody „La belle époque”

godz. 12.30-16.30 | Zajęcia pokazowe z oferty kulturalnej Fortu Borek
dla dzieci, młodzieży, dorosłych oraz seniorów
(obowiązują wcześniejsze zapisy internetowe na borek.ckpodgorza.pl  – od 18.07.2022)

godz. 14.00-14.45 | Wykład „Fort 52 Borek – od fortu dwuwałowego do centrum kultury”
dr Krzysztof Wielgus, specjalista w zakresie architektury obronnej (Politechnika Krakowska, Komisja Architektury obronnej PKN ICOMOS)

godz. 17.00-18.00 | Koncert zespołu D-MOL
argentyńskie tango elektroniczne

godz. 19.00-22.00 | Potańcówka z Biblioteką Polskiej Piosenki



31.07.2022 R. /NIEDZIELA/ 

godz. 13.00-16.45 | Zwiedzanie Fortu Borek z przewodnikiem
Oprowadzanie w grupach. Czas zwiedzania: ok. 45 min.
(obowiązują wcześniejsze zapisy internetowe na borek.ckpodgorza.pl – od 18.07.2022)

godz. 13.00-19.00 | Animacje dla najmłodszych
m.in.: fotobudka, dmuchańce, malowanie twarzy

godz. 14.00 | Spektakl dla dzieci „Pan Antenka i srebrny kubraczek”
w wykonaniu Teatru Trip

godz. 15.00–16.30 | Gra terenowa „Na tropie tajemniczego F52”

godz. 17.00–18.30 | Koncert „Słowiańska krew” zespołu Słowianki
W programie m.in.: „Czerwone korale”, „Bałkanica”, „Prawy do lewego”, „Skrzydlate ręce”

Udział we wszystkich wydarzeniach jest bezpłatny.

WAŻNE: Preferowany dojazd środkami komunikacji miejskiej. Organizatorzy nie zapewniają miejsc parkingowych.